درس دهم

فصل شکوفایی

• شاعر: سلمان هراتی
• اثر: دری به خانۀ خورشید
• قالب شعر: غزل
• وزن: مستفعلن فاعلاتن مستفعلن فاعلاتن (رشته انسانی)

دیروز اگر سوخت ای دوست غم برگ و بار من و تو                     امروز می آید از باغ بوی بهار من و تو

قلمرو فکری:

ای دوست! اگر در گذشته که رژیم شاهنشاهی حکومت می کرد، تمام استعدادهای ما هدر شد، غم نخور. زیرا آن روزها تمام شده و انقلاب اسلامی پیروز شده است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

ای دوست  ß  شبه جمله

دیروز:قید

امروز:قید

«و» در «من و تو»  ß  واو عطف

برگ و بار من و تو  ß  ترکیب اضافی

بوی بهار من و تو  ß  ترکیب اضافی

قلمرو ادبی:

بار و بهار ß   قافیه (من و تو  ß  ردیف)

دیروز  ß  مجاز از پیش از جنبش اسلامی

غم سوخت  ß  جانبخشی

برگ و بار  ß  استعاره از آرزوها و امیدها

من و تو  ß  مجاز از ایرانیان

برگ، بار، باغ و بهار  ß  تناسب

دیروز و امروز  ß  تناسب، تضاد

مصراع دوم  ß  استعاره پنهان، من و تو مانند درخت، برگ و بار داریم

امروز  ß  مجاز از پس از جنبش اسلامی

بهار  ß  استعاره از انقلاب و پیروزی، نماد شکوفایی

بوی بهار می آید  ß  کنایه از اینکه زمان به بار نشستن ما فرامی رسد و نزدیک است، حس‌آمیزی

باغ  ß  استعاره از ایران

بار و بهار  ß  جناسواره

بار و باغ  ß  جناس ناهمسان

واج آرایی حرف «ب»

پیام:

جنبش اسلامی، ما را از غم رهاند.

آن جا در آن برزخ سرد در کوچه های غم و درد              غیر از شب آیا چه می دید چشمان تار من و تو؟

قلمرو فکری:

آن دوره (رژیم گذشته) مانند برزخ پر از درد و غم بود و چشم مردم جز تاریکی ظالم و ستم چیزی نمی دید.

قلمرو زبانی:

بیت ß   1 جمله

آیا چه  ß  ناهنجاری نگارشی

برزخ  ß  متمم

شب  ß  متمم

کوچه ها  ß  متمم

شیوه بلاغی  ß  تقدم فعل بر نهاد

چشمان تار من و تو  ß  ترکیب وصفی و اضافی («تو» معطوف است)

قلمرو ادبی:

تار ß   قافیه (من و تو  ß  ردیف)

برزخ سرد  ß  استعاره از ایران استبداد زده

سرد و درد  ß  جناس ناهمسان

سرد  ß  ایهام دارد:

• 1) سرد (چون فصل زمستان، انقلاب پیروز شد)
• 2) بی روح و افسرده

چشمان  ß  مجاز از شهروندان ایران

کوچه های غم و درد  ß  اضافه تشبیهی

شب  ß  نماد ظلم و ستم

کل بیت  ß  پرسش انکاری

برزخ سرد  ß  تناقض

واژه‌آرایی کلمه «آن»

واج آرایی حرف «د»

پیام:

در روزگار گذشته مردم دچار ناامیدی و غم و درد بودند

دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ                 امروز خورشید در دشت آیینه دار من و تو

قلمرو فکری:

دیروز، در غم غریب بودن جامعه پر از ظلم و ستم، من بودم و مبارزان راه آزادی که در راه به دست آوردن آزادی شهید شدند. تا این که امروز آزادی در جامعه چون خورشیدی می درخشد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

دیروز من ... بودم و یک چمن داغ  ß  حذف فعل «بودم» به قرینهٔ لفظی

چمن  ß  چمن در اینجا «ممیز» واقع شده

امروز ... آیینه دار من و تو است  ß  حذف فعل «است» به قرینهٔ معنوی

غربت باغ آیینه دار من و تو  ß  ترکیب اضافی

یک چمن داغ  ß  ترکیب وصفی و «چمن» ممیز

قلمرو ادبی:

آیینه دار ß   قافیه (من و تو  ß  ردیف)

دیروز  ß  مجاز از پیش از جنبش اسلامی

باغ  ß  استعاره از ایران

امروز  ß  پس از جنبش اسلامی

خورشید ... است  ß  جانبخشی، کنایه از این که جایگاه ما بلند گشته است، تشبیه

باغ، چمن و دشت  ß  تناسب

باغ و داغ  ß  جناس ناهمسان

واج آرایی حرف «د»

داغ  ß  استعاره از درد و غم

خورشید  ß  استعاره از انقلاب و حرکت

دشت  ß  استعاره از میهن

داغ  ß  ایهام تناسب:

• 1) غم که معنی آن در بیت حضور دارد
• 2) سوزان که با خورشید تناسب دارد

پیام:

انقلاب اسلامی فرصتی برای تجلی استعدادهای مردمی است

غرق غباریم و غربت با من بیا سمت باران                     صد جویبار است اینجا در انتظار من و تو

قلمرو فکری:

زندگی ما در رنج و اندوه می گذرد پس با من به سوی خوبی ها و نیکی ها بیا به جایی که پیشرفت و شکوفایی در انتظار ماست.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

غربت با من  ß  فعل «است» به قرینه معنوی حذف شده است

غرق  ß  مسند من به ترتیب متمم و مضاف الیه

انتظار من و تو  ß  ترکیب اضافی

صد جویبار  ß  ترکیب وصفی

قلمرو ادبی:

انتظار ß   قافیه (من و تو  ß  ردیف)

غبار  ß  استعاره از آلودگی، ظلم و ستم

غرق غبار  ß  اضافه استعاری

باران  ß  نماد رویش و سبزی، مجاز از آزادی

جویبار  ß  نماد حرکت، مجاز از رهایی

صد  ß  مجاز از بسیار

باران و جویبار  ß  تناسب

صد جویبار انتظار ... است  ß  جانبخشی

واج آرایی حروف «غ» و «ر»

پیام:

پیوستن به پویش مردمی

این فصل فصل من و توست فصل شکوفایی ما             برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو

قلمرو فکری:

این دوره، فصل شکوفایی من و توست که به انتظار بهار بوده ایم. برخیز هم نوا با گل نغمه ‌سرایی کنیم که بهار من و تو می آید.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

فصل شکوفایی ما  ß  حذف فعل «است» به قرینه لفظی

نقش فصل به ترتیب  ß  نهاد، مسند، مسند

اینک  ß  نهاد

فصل من و تو  ß  ترکیب اضافی

فصل شکوفایی ما  ß  ترکیب اضافی

بهار من و تو  ß  ترکیب اضافی

قلمرو ادبی:

بهار ß   قافیه (من و تو  ß  ردیف)

شکوفایی  ß  استعاره پنهان

گل  ß  نماد، استعاره از انقلاب و تجلیّات آن

بهار  ß  استعاره از زمان شکوفایی ما

با گل بخوانیم  ß  جانبخشی، استعاره پنهان

واژه آرایی کلمه «فصل»

پیام:

انقلاب اسلامی، فصل شکوفایی ماست

با این نسیم سحرخیز برخیز اگر جان سپردیم                 در باغ می ماند ای دوست گل یادگار من و تو

قلمرو فکری:

همراه با این نسیم سحرگاهی برخیز [قیام کن] و همراه شو. اگر در این راه مبارزه مردیم [هراسی نیست.] ای دوست، گل و انقلاب به یادگار از من و تو خواهد ماند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

یادگار  ß  واژهٔ دو تلفّظی

سحرخیز  ß  صفت فاعلی کوتاه، صفت فاعلی مرکب مرخّم

یادگار  ß  واژه دو تلفظی

ای دوست  ß  شبه جمله، ندا و منادا

گل  ß  نهاد

جان  ß  مفعول

یادگار من و تو  ß  ترکیب اضافی

نسیم سحرخیز  ß  ترکیب وصفی

قلمرو ادبی:

یادگار ß   قافیه (من و تو  ß  ردیف)

جان سپردن  ß  کنایه از مرگ، شهادت

نسیم  ß  نماد حرکت انقلاب

نسیم سحرخیز  ß  جانبخشی

گل  ß  استعاره از انقلاب و تجلیّات آن، خاطرات و مبارزه

پیام:

به یادگار ماندن آرمان شهید

چون رود امیدوارم بی تابم و بی قرارم               من می روم سوی دریا، جای قرار من و تو

قلمرو فکری:

مثل رود که می خواهد خودش را به دریا برساند، من نیز بی تابی می کنم تا خودم را به دریای مردم برسانم تا اتحاد و پیوستگی مان، دشمن را شکست دهد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

رود  ß  متمم

سو  ß  متمم

امیدوار  ß  مسند

بی تاب  ß  مسند

بی قرار  ß  مسند

جای قرار من و تو  ß  بدل

قلمرو ادبی:

قرار ß   قافیه (من و تو  ß  ردیف)

چون رود  ß  تشبیه، جانبخشی

رود  ß  نماد جریان‌های انقلابی

دریا  ß  نماد همبستگی و یکپارچگی

«قرار» در مصراع دوم  ß  ایهام:

• 1) دیدار، محل وعده
• 2) آرامش

دریا و رود  ß  تناسب

بی قراری و قرار  ß  تضاد

واژه آرایی کلمه «قرار»

پیام:

همبستگی مردم